جایگاه انرژی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (1368-1388)

چکیده: امروزه منابع انرژی از درجه اهمیت رو به افزایشی در معادلات اقتصادی و سیاسی برخوردار است و حیات کنونی بشر وابسته به انرژی است و انرژی محرکه تمامی فعالیتهای صنعتی، حمل و نقل، کشاورزی و...است. در این میان، رابطه اقتصاد و سیاست در کشوری مانند ایران بسیار پررنگ تر و برجسته تر است زیرا از زمان پیدایش نفت اقتصاد کشور ما در مسیری حرکت کرده است که به آن اقتصاد نفتی گفته می شود. در ایران نفت در طول حداقل نیم قرن اخیر شاهرگ اصلی و حیاتی این کشور بوده است. تا جاییکه روابط خارجی و سیاست خارجی کشور را نیز تحت تأثیر خود قرار داده است و می توان گفت به طور گریزناپذیری موفقیت سیاست خارجی ایران در پیوند با موضوع نفت و گاز است.از آنجایی که هر کشوری در عرصه اقتصادی دارای مدلی برای توسعه است جمهوری اسلامی نیز بعد از جنگ هشت ساله یک مدل توسعه اقتصادی تحت عنوان برونگرایی اقتصادی اتخاذ کرد. در این رساله به رابطه بین مدل توسعه اقتصادی از یک سو و نوع و ماهیت جهت گیری های سیاست خارجی از سوی دیگر پرداخته خواهد شد.و نگارنده بیان می کند چون اقتصاد کشور ما وابسته به فروش نفت و به نوعی وابسته به دنیای خارج است، جمهوری اسلامی ایران مجبور بوده است که بعد از جنگ تحمیلی مدل توسعه برون گرا را برای خود اتخاذ نماید و تأثیری که این مدل بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی می گذارد این است که کشور باید در جهت حل اختلافات خود با دنیای خارج مشخصاً کشورهای صادرکننده نفت و کشورهای مصرف کننده قدم بردارد و به عبارت دیگر در مسیر تنش زدایی حرکت کند. همچنین به منظور فروش بهتر نفت جمهوری اسلامی نیازمند این است که هرچه بیشتر خود را با دیگر کشورهای صادرکننده نفت هماهنگ نماید و با همکاری بیشتر در این عرصه، فروش مطمئن نفت خود را تضمین کند. لذا بعد از پایان جنگ هشت ساله الزامات ناشی از بازسازی کشور، دولتمردان جمهوری اسلامی را به مسیر تنش زدایی با کشورهای منطقه و غربی سوق داد زیرا کشور ایران که کاملا متکی به درآمدهای نفتی بود، برای بازسازی ویرانه های ناشی از جنگ به منابع و سرمایه های خارجی نیاز داشتند و همین عامل باعث شد که برخلاف دهه اولیه انقلاب سیاست عملگرایانه تری را نسبت به محیط خارجی خود اتخاذ کنند. پیامد اصلی این امر این بود که کشورهای خارجی نیز در نگرش خود نسبت به دولت جدید در ایران تجدید نظر ایجاد کردند بعبارت دیگر با فاصله گرفتن مقامات جمهوری اسلامی ایران از سیاست سالهای اولیه انقلاب و اتخاذ مواضع عملگرایانه تر موضع دنیای خارج نیز نسبت به جمهوری اسلامی ایران تعدیل شد. در این رساله به این امر می پردازیم که انرژی(نفت و گاز)یکی از مولفه های سیاست تنش زدایی ایران در منطقه خلیج فارس بعد از جنگ هشت ساله با عراق بوده است.